Tuyến thượng thận và những bệnh lý liên quan
Tuyến thượng thận có hình tam giác nằm ở phía trên 2 quả thận. Chúng có ảnh hưởng không nhỏ tới các hoạt động của cơ thể.
1. Tuyến thượng thận là gì?
Tuyến thượng thận (còn được gọi là “mũ thận”) là tuyến nội tiết hình tam giác nằm phía trên thận. Những tuyến này giải phóng các hormone có thể ảnh hưởng đến nhiều quá trình khác nhau của cơ thể, bao gồm điều chỉnh quá trình trao đổi chất, hỗ trợ hệ thống miễn dịch, điều hòa lượng đường trong máu, huyết áp và nhiều chức năng thiết yếu khác.
Một loạt các tình trạng bệnh lý có thể ảnh hưởng đến tuyến này. Chúng bao gồm bệnh Addison, hội chứng Cushing và ung thư tuyến thượng thận, cũng như huyết áp cao do sản xuất quá nhiều aldosterone.
2. Cấu tạo tuyến thượng thận
Tuyến thượng thận được cấu tạo gồm hai phần chính:
- Phần bên ngoài của tuyến này được gọi là vỏ não và giải phóng các hormone bao gồm androgen (hormone sinh dục nam) và cortisol. Các hormone do phần bên ngoài của bộ phận này tiết ra giúp kiểm soát những thứ như hệ thống miễn dịch và trao đổi chất.
- Khu vực bên trong của tuyến thượng thận được gọi là tủy và sản xuất ra các hormone norepinephrine và epinephrine. Các hormone do vỏ não bên trong tiết ra sẽ kiểm soát phản ứng căng thẳng của cơ thể.
Bốn hormone này rất cần thiết cho hoạt động bình thường của cơ thể. Chúng kiểm soát nhiều chức năng quan trọng, bao gồm:
- Quá trình trao đổi chất.
- Điều chỉnh lượng đường trong máu.
- Huyết áp.
- Cân bằng muối và nước.
- Quản lý thai kỳ.
- Sự phát triển giới tính trước và trong tuổi dậy thì.
- Quản lý căng thẳng.
- Cân bằng hormone estrogen và testosterone.
3. Các bệnh lý gây ảnh hưởng tới tuyến thượng thận
Đôi khi, tuyến thượng thận sản xuất quá nhiều hoặc không đủ lượng hormone sẽ xảy ra tình trạng rối loạn.
3.1 Suy tuyến thượng thận và bệnh Addison
Khi tuyến thượng thận không sản xuất đủ cortisol thì được gọi là suy thượng thận. Có ba loại suy thượng thận:
- Suy thượng thận nguyên phát hoặc bệnh Addison. Tình trạng này phát triển khi tuyến thượng thận không hoạt động tốt và không thể tạo ra đủ cortisol.
- Suy thượng thận thứ phát. Điều này xảy ra khi tuyến yên không sản xuất đủ hormone gọi là adrenocorticotropin (ACTH). Không có ACTH, tuyến thượng thận không nhận được tín hiệu để tạo ra cortisol.
- Suy thượng thận cấp ba. Điều này xảy ra khi não không thể sản xuất đủ hormone giải phóng corticotropin (CRH). Không có CRH, tuyến yên không thể tạo ra ACTH. Điều này có nghĩa là tuyến thượng thận không thể tạo ra đủ cortisol.
Có nhiều nguyên nhân tiềm ẩn gây suy thượng thận, đó là:
- Bệnh tự miễn.
- Tuyến thượng thận bị tổn thương bẩm sinh.
- Trên tuyến thượng thận có các khối u.
- Dùng corticosteroid trong thời gian dài rồi dừng đột ngột
- Mắc một tình trạng làm suy yếu hệ thống miễn dịch, chẳng hạn như HIV hoặc AIDS
- Ung thư ở tuyến thượng thận
- Chấn thương sọ não
Những người mắc bệnh Addison thường bị thiếu hụt aldosterone cũng như cortisol.
Các triệu chứng của suy tuyến thượng thận có thể khó phát hiện. Bởi bệnh phát triển chậm và cũng không có triệu chứng rõ rệt nên dễ bị nhầm lẫn với các bệnh lý thông thường khác.
Dấu hiệu và triệu chứng phổ biến nhất có thể quan sát được bằng mắt thường đó là:
- Luôn trong tình trạng mệt mỏi.
- Sút cân không rõ nguyên nhân.
- Ăn không ngon.
- Buồn nôn và nôn mửa.
- Tiêu chảy.
- Chóng mặt hoặc bị ngất xỉu khi đứng lên.
- Huyết áp thấp.
- Lượng đường trong máu thấp.
- Kinh nguyệt không đều hoặc vô kinh.
- Luôn thèm muối hoặc đồ ăn mặn.
- Khớp đau.
- Da thâm sạm, sẫm màu.
3.2 Khối u trên tuyến thượng thận
Theo Hiệp hội Ung thư Hoa Kỳ, ung thư tuyến thượng thận rất hiếm gặp. Các khối u trên tuyến này chủ yếu là lành tính.
Một số khối u tuyến thượng thận có thể kể đến như:
- U tuyến. Hầu hết các khối u ảnh hưởng đến vỏ thượng thận đều là u tuyến. Đây là những khối u lành tính của vỏ thượng thận. Tuy nhiên, bác sĩ có thể cần phải loại bỏ chúng nếu chúng cản trở chức năng tuyến thượng thận hoặc đạt đến kích thước nhất định.
- Ung thư biểu mô vỏ thượng thận. Mặc dù hiếm gặp nhưng căn bệnh ung thư này có thể ảnh hưởng đến vỏ não, phần bên ngoài của tuyến này
- U nguyên bào thần kinh. Bệnh ung thư này xảy ra ở thời thơ ấu và có thể bắt đầu ở tủy, là phần bên trong của tuyến thượng thận.
- U tủy thượng thận. Đây là một khối u thần kinh nội tiết ảnh hưởng đến tủy. Nó dẫn đến mức độ adrenaline cao. Để được chẩn đoán mắc loại khối u này cần phải xét nghiệm di truyền và theo dõi ít nhất hàng năm vì nó có khả năng trở thành ung thư hoặc tái phát.
Hiệp hội Ung thư Hoa Kỳ cũng cho biết thêm, đa số ung thư tuyến thượng thận không bắt nguồn từ các khối u. Thay vào đó, chúng thường phát sinh do các bệnh ung thư khác, chẳng hạn như ung thư vú hoặc ung thư phổi, lan đến tuyến thượng thận.
Một số dấu hiệu và triệu chứng của ung thư tuyến thượng thận bao gồm:
- Tăng cân hoặc sụt cân bất bình thường.
- Huyết áp cao.
- Bệnh tiểu đường.
- Hạ kali máu.
- Thường xuyên trong tình trạng lo lắng, hồi hộp, hoảng loạn.
- Tim đập nhanh.
- Rụng tóc bất thường.
- Suy giảm ham muốn tình dục.
3.3 Hội chứng Cushing
Những người mắc hội chứng Cushing có tuyến thượng thận sản xuất quá nhiều cortisol. Nguyên nhân phổ biến nhất của tình trạng này là do sử dụng thuốc gọi là glucocorticoid trong thời gian dài và với liều lượng cao.
Glucocorticoids giúp điều trị nhiều tình trạng, bao gồm hen suyễn, viêm khớp dạng thấp và bệnh lupus. Chúng hoạt động giống như cortisol trong cơ thể.
Các dấu hiệu và triệu chứng của hội chứng Cushing là:
- Gốc cổ tích tụ nhiều mỡ.
- Giữa hai vai xuất hiện u bướu.
- Tăng cân mất kiểm soát nhưng tay và chân lại gầy.
- Da dễ bị bầm tím.
- Bụng, hông hoặc ngực xuất hiện vết rạn rộng có màu tím.
- Rối loạn kinh nguyệt hoặc vô kinh (ở phụ nữ).
- Vô sinh hiếm muộn.
- Rối loạn chức năng sinh sản.
3.4 Tăng sản thượng thận bẩm sinh
Đây là hội chứng di truyền. Nếu một người thừa hưởng chứng tăng sản thượng thận bẩm sinh (CAH) cơ thể họ không có đủ enzyme để tạo ra hormone cortisol.
4. Các xét nghiệm kiểm tra tuyến thượng thận
Bác sĩ có thể thực hiện nhiều xét nghiệm khác nhau để tìm chứng rối loạn tuyến thượng thận. Các bài kiểm tra có thể bao gồm:
- Xét nghiệm nước tiểu.
- Xét nghiệm máu.
- Chụp X – quang.
- Chụp CT.
- Chụp cộng hưởng từ (MRI).
Tùy thuộc vào triệu chứng và sức khỏe mỗi người bệnh, bác sĩ sẽ chỉ định các xét nghiệm phù hợp.
5. Rối loạn tuyến thượng thận có điều trị được không?
Rối loạn tuyến thượng thận hoàn toàn điều trị được. Việc điều trị sẽ phụ thuộc vào triệu chứng và chứng rối loạn cụ thể mà người bệnh mắc phải. Bác sĩ dựa vào nguyên nhân gây ra rối loạn có thể đưa ra các phác đồ điều trị phù hợp.
- Sử dụng thuốc để cân bằng lại hormone cortisol.
- Ngưng sử dụng thuốc glucocorticoid và chuyển sang sử dụng loại thuốc khác.
- Phẫu thuật, xạ trị hoặc hóa trị nếu tuyến thượng thận có khối u (ác tính).
- Rối loạn tuyến thượng thận khi phát hiện sớm và tích cực điều trị, người bệnh hoàn toàn khôi phục một cách nhanh chóng và có một cuộc sống khỏe mạnh.
Có thể thấy, bộ phận này có vai trò rất quan trọng trong cơ thể. Nếu bản thân nhận thấy xuất hiện một vài triệu chứng nghi ngờ bị rối loạn tuyến thượng thận, cần đến ngay các bệnh viện hoặc trung tâm y tế uy tín để tiến hành thăm khám và điều trị kịp thời.
Bệnh viện Hỗ Trợ Sinh Sản & Nam Học Sài Gòn là bệnh viện TIÊN PHONG trong lĩnh vực điều trị vô sinh hiếm muộn, nam khoa tại Thành phố Hồ Chí Minh.
Ngoài cung cấp những dịch vụ thăm khám và xét nghiệm để tìm ra nguyên nhân hiếm muộn ở các cặp vợ chồng, bệnh viện còn có gói khám giúp đánh giá sức khỏe cho những người đang có dự định mang thai.
Bên cạnh đó, bệnh viện sở hữu hệ thống máy móc hiện đại, đội ngũ bác sĩ và nhân viên y tế đều là những người có kinh nghiệm, được đào tạo chuyên môn bài bản, điều này sẽ nâng cao tỷ lệ điều trị vô sinh cho các cặp đôi thành công hơn.
BỆNH VIỆN HỖ TRỢ SINH SẢN & NAM HỌC SÀI GÒN
|
Nguồn tài liệu tham khảo:
Theo dõi Bệnh Viện Hỗ Trợ Sinh Sản & Nam Học Sài Gòn trên 
