Loãng xương thai kỳ (pregnancy-related osteoporosis) là tình trạng hiếm gặp nhưng có thể gây biến chứng gãy xương, đau lưng dữ dội, ảnh hưởng chất lượng cuộc sống của mẹ. Trong thời kỳ mang thai, cơ thể người mẹ phải đáp ứng nhu cầu lớn về canxi để hỗ trợ sự phát triển hệ xương của thai nhi. Điều này có thể khiến xương mẹ bị huy động và “mỏng” hơn, dẫn đến nguy cơ loãng xương tạm thời hoặc trầm trọng hơn. Bài viết dưới đây sẽ trình bày chi tiết về nguyên nhân, dấu hiệu nhận biết, cách chẩn đoán và biện pháp phòng ngừa loãng xương trong thai kỳ.
1. Nguyên nhân gây loãng xương trong thai kỳ
1.1 Tăng nhu cầu canxi cho thai nhi
Trong suốt quá trình mang thai, đặc biệt vào quý ba khi xương thai nhi phát triển mạnh, nhu cầu canxi của thai phụ tăng rõ rệt. Nếu lượng canxi hấp thu từ thức ăn và bổ sung không đủ, cơ thể mẹ sẽ huy động canxi từ xương để duy trì nồng độ canxi máu. Điều này làm mật độ khoáng xương của người mẹ có thể giảm tạm thời.
1.2 Sự thay đổi hormon và chuyển hóa xương
Hormone như progesterone, estrogen và hormon tuyến cận giáp đều thay đổi khi mang thai, ảnh hưởng đến cân bằng chuyển hóa xương. Hệ thống điều hòa canxi và hấp thu vitamin D được điều chỉnh để đáp ứng nhu cầu thai kỳ, nhưng trong trường hợp yếu tố dự phòng kém (ví dụ thiếu vitamin D, chế độ ăn kém), xương mẹ có thể bị ảnh hưởng.
1.3 Yếu tố nguy cơ cá nhân
Một số người mẹ có sẵn các yếu tố thuận lợi hơn cho loãng xương:
- Tiền sử loãng xương hoặc mật độ xương thấp trước khi mang thai
- Thiếu hụt dinh dưỡng lâu dài, thiếu canxi, thiếu vitamin D
- Sử dụng thuốc ảnh hưởng đến xương (corticosteroid dài ngày)
- Các bệnh lý nội tiết như cường cận giáp, tuyến giáp…
- Mang đa thai hoặc mang thai nhiều lần liên tiếp trong thời gian ngắn
- Gãy xương do loãng xương thai kỳ
Trong những trường hợp đặc biệt, loãng xương thai kỳ có thể dẫn đến gãy xương, thường là gãy cột sống hoặc xẹp đốt sống. Đây là tình huống rất hiếm nhưng đã được ghi nhận trong y văn.
Các ca gãy xương do loãng xương thai kỳ thường xảy ra trong hoặc sau khi sinh, biểu hiện bằng cơn đau lưng dữ dội, mất chiều cao hoặc giảm khả năng vận động.
2. Dấu hiệu nhận biết loãng xương thai kỳ
Loãng xương thai kỳ thường tiến triển âm thầm, nhiều khi bị nhầm với các triệu chứng phổ biến của thai kỳ như đau lưng, mỏi người. Tuy nhiên, nếu xuất hiện các dấu hiệu sau đây, cần cảnh giác:
- Đau lưng hoặc đau vùng thắt lưng tăng dần, đặc biệt đau khi thay đổi tư thế hoặc ho
- Đau vùng cột sống lan xuống mông, chân, kèm cảm giác tê, châm chích
- Giảm chiều cao nhẹ so với trước thai kỳ
- Cảm giác yếu, mỏi lan khắp xương khớp
- Gãy xương sau sang chấn nhẹ hoặc gãy đốt sống mà không có chấn thương rõ ràng
Khi gặp các dấu hiệu này, mẹ bầu nên đến cơ sở y tế chuyên khoa xương khớp hoặc sản khoa để được đánh giá và xử trí kịp thời.
3. Chẩn đoán loãng xương thai kỳ
3.1 Khám lâm sàng và tiền sử
Bác sĩ sẽ khai thác tiền sử về đau xương khớp, gãy xương trước đây, tiền sử sử dụng thuốc, chế độ dinh dưỡng và các bệnh nền. Khám thể chất có thể phát hiện các điểm đau cột sống, yếu cơ, biến dạng cột sống.
3.2 Xét nghiệm cận lâm sàng
- Đo mật độ xương (Dual-Energy X-ray Absorptiometry – DEXA): Phương pháp vàng để đánh giá T-score / Z-score, xác định mật độ khoáng xương.
- Xét nghiệm canxi, phosphat, vitamin D (25-OH D), PTH, creatinine, điện giải để đánh giá sự cân bằng canxi trong cơ thể.
- Chụp MRI hoặc X-quang cột sống nếu nghi ngờ gãy cột sống hoặc tổn thương xương khu trú.
- Xét nghiệm nội tiết và chuyển hóa xương (alkaline phosphatase, CTX/NTX…) nếu cần thiết.
3.3 Lưu ý khi chẩn đoán trong thai kỳ
Do hạn chế về bức xạ với mẹ và thai nhi, DEXA thường được sử dụng thận trọng hoặc lùi đến giai đoạn sau sinh nếu có thể. MRI không dùng tia X thường được lựa chọn trong trường hợp gãy nghi ngờ.
4. Biện pháp phòng ngừa và xử lý loãng xương thai kỳ
4.1 Dinh dưỡng và bổ sung canxi – vitamin D
- Bổ sung canxi 1.000 – 1.200 mg/ngày thông qua thức ăn và thuốc nếu cần.
- Bổ sung vitamin D 600 – 800 IU/ngày để hỗ trợ hấp thu canxi.
- Tăng cường thực phẩm giàu canxi như sữa, sữa chua, cá nhỏ, đậu hũ, rau lá xanh đậm, hạt…
- Tránh uống cà phê, soda, tiêu thụ muối cao hoặc thực phẩm gây mất canxi.
4.2 Vận động nhẹ, tập thể dục phù hợp
- Đi bộ nhẹ, yoga cho bà bầu, bơi lội giúp kích thích tái tạo xương và giảm mất xương.
- Tránh đứng lâu, mang vác vật nặng, các động tác xoắn lưng mạnh.
4.3 Kiểm soát các yếu tố nguy cơ
- Kiểm soát bệnh lý nền (huyết áp, đái tháo đường, tuyến giáp…)
- Tránh sử dụng thuốc ảnh hưởng xương nếu không cần thiết
- Theo dõi và điều chỉnh hormon nếu có bất thường nội tiết
4.4 Điều trị trong trường hợp loãng xương nặng hoặc gãy
- Canxi và vitamin D là biện pháp cơ bản
- Trong các trường hợp nặng, dùng thuốc như teriparatide có thể được cân nhắc, nhưng cần cân nhắc kỹ về ảnh hưởng với thai kỳ hoặc kế hoạch mang thai tiếp theo.
- Nghỉ ngơi hợp lý, sử dụng đai lưng hỗ trợ, giảm áp lực lên cột sống
- Trong trường hợp gãy xương, can thiệp chỉnh hình theo chỉ định bác sĩ
Loãng xương thai kỳ là tình trạng hiếm gặp nhưng không nên chủ quan. Bằng cách hiểu rõ nguyên nhân, nhận biết dấu hiệu sớm và áp dụng biện pháp phòng ngừa đúng cách, mẹ bầu có thể giảm nguy cơ tổn thương xương và đảm bảo thai kỳ khỏe mạnh. Nếu bạn có yếu tố nguy cơ hoặc lo ngại về sức khỏe xương trong thai kỳ, hãy đăng ký khám và trao đổi với bác sĩ tại Bệnh Viện Hỗ Trợ Sinh Sản & Nam Học Sài Gòn để được tư vấn và hỗ trợ chuyên sâu.
Bảo vệ sức khỏe xương trong thai kỳ ngay hôm nay! Đặt lịch thăm khám ngay hôm nay tại Bệnh Viện Hỗ Trợ Sinh Sản & Nam Học Sài Gòn để được chẩn đoán, phát hiện bất thường và điều trị hiệu quả.
- Địa chỉ: 87 Lý Chiêu Hoàng, Phường Bình Phú, TP.HCM
- Hotline: 033 758 6226
