Nhau tiền đạo (tiếng Anh placenta previa) là một trong những biến chứng thai kỳ nghiêm trọng, khi nhau bám thấp hoặc che phủ cổ tử cung, dẫn đến nguy cơ xuất huyết trong thai kỳ hoặc khi chuyển dạ. Nếu không được phát hiện và quản lý đúng cách, nhau tiền đạo có thể gây ra xuất huyết nặng, đe dọa tính mạng mẹ và thai nhi. Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng khám phá các khía cạnh quan trọng của nhau tiền đạo: từ nguyên nhân, phân loại, triệu chứng lâm sàng, phương pháp chẩn đoán, chiến lược điều trị và quản lý an toàn.
1. Nhau tiền đạo là gì?
Nhau tiền đạo là khi phần hoặc toàn bộ nhau thai nằm ở vị trí thấp trong tử cung, bám cách cổ tử cung hoặc che phủ cổ tử cung. Bình thường, nhau bám cao trên thành tử cung, để khi cổ tử cung mở, thai nhi có thể ra ngoài an toàn. Nhưng khi nhau nằm thấp, cổ tử cung sẽ bị che hoặc bị nguy hiểm khi mở. Có các dạng:
- Nhau tiền đạo toàn phần (complete placenta previa): nhau che phủ hoàn toàn lỗ trong cổ tử cung.
- Nhau tiền đạo bán phần (partial placenta previa): nhau che phủ một phần cổ tử cung.
- Nhau tiền đạo mép (marginal previa): mép nhau chạm lỗ trong cổ tử cung nhưng không che phủ.
- Nhau bám thấp (low-lying placenta): nhau bám thấp, cách lỗ cổ tử cung dưới một khoảng cách nhỏ, thường được xem xét nếu khoảng cách nhỏ hơn ngưỡng (ví dụ < 2 cm) khi siêu âm.
Theo tài liệu y khoa quốc tế, tỷ lệ nhau tiền đạo trong các thai kỳ vào khoảng 0,3% đến 0,5%.
2. Nguyên nhân và yếu tố nguy cơ gây nhau tiền đạo
Nhau tiền đạo thường không có nguyên nhân đơn nhất, nhưng nhiều yếu tố sau đây làm gia tăng nguy cơ:
Tiền sử mổ lấy thai / phẫu thuật tử cung: Mổ lấy thai trước đó tạo sẹo trên thành tử cung, ảnh hưởng quá trình làm tổ của nhau trong lần mang thai sau. Nhiều nghiên cứu cho thấy phụ nữ có mổ lấy thai có nguy cơ nhau tiền đạo cao hơn.
- Số lần mang thai, đa thai: Mang thai nhiều lần hoặc đa thai có thể làm vùng đáy tử cung không đủ để nhau bám cao, khiến nhau có xu hướng bám thấp hơn.
- Tuổi mẹ cao (≥35 tuổi): Khi tuổi thai phụ cao, cấu trúc tử cung có thể kém linh hoạt, tăng nguy cơ nhau bám thấp.
- Tiền sử nạo phá thai, đặt dụng cụ tử cung, viêm nội mạc tử cung: Các can thiệp tử cung có thể làm tổn thương nội mạc tử cung, làm thay đổi cấu trúc và mạch máu, khiến nhau khó làm tổ bình thường.
- Hút thuốc lá, sử dụng cocaine: Có mối liên quan trong một số nghiên cứu giữa hút thuốc lá và tăng nguy cơ nhau tiền đạo.
- Yếu tố di truyền hoặc chủng tộc: Một số nghiên cứu cho thấy phụ nữ gốc châu Á có nguy cơ nhau tiền đạo cao hơn so với phụ nữ da trắng.
3. Triệu chứng và cảnh báo nhau tiền đạo
- Xuất huyết âm đạo không đau: Triệu chứng điển hình nhất là xuất huyết âm đạo đỏ tươi, thường xuất hiện sau tuần thai thứ 20, không kèm co tử cung đau. Đây là xuất huyết không đau, khác với nhau bong non (thường đau kèm).
- Lặp lại đợt chảy máu: Có thể có nhiều đợt xuất huyết nhẹ hoặc nặng trong thai kỳ. Mỗi lần có nguy cơ gia tăng tình trạng mất máu.
- Không có dấu hiệu báo trước: Một số phụ nữ không có dấu hiệu gì cho đến khi xảy ra xuất huyết cấp hoặc khi tiến hành chuyển dạ.
- Triệu chứng kèm theo: Có thể kèm mệt mỏi, da nhợt, hoa mắt, giảm huyết áp nếu xuất huyết nhiều. Thai nhi có thể có dấu hiệu thiếu oxy nếu mất máu mẹ ảnh hưởng cung cấp máu.
4. Chẩn đoán nhau tiền đạo
Chẩn đoán chính xác là chìa khóa để quản lý an toàn.
4.1 Siêu âm (ultrasound)
- Siêu âm đường bụng hoặc đường âm đạo.
- Siêu âm âm đạo cho độ nhạy cao hơn trong việc xác định vị trí nhau so với cổ tử cung.
- Đánh giá khoảng cách giữa mép dưới của nhau và lỗ cổ tử cung.
- Siêu âm Doppler để khảo sát mạch máu bất thường.
4.2 Cộng hưởng từ (MRI)
Trong trường hợp siêu âm không rõ hoặc nghi ngờ xâm lấn (PAS – placenta accreta spectrum), MRI giúp đánh giá sâu mức độ xâm lấn nhau vào cơ tử cung và các cấu trúc lân cận.
4.3 Theo dõi lâm sàng
Thăm khám định kỳ, ghi nhận các đợt xuất huyết, theo dõi tình trạng mẹ và thai nhi qua xét nghiệm và siêu âm định kỳ.
5. Biến chứng do nhau tiền đạo
Nếu không được kiểm soát tốt, nhau tiền đạo có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng:
- Xuất huyết trước sinh, mất máu mẹ nặng, có thể dẫn đến sốc.
- Nguy cơ phải cắt tử cung (hysterectomy) nếu không kiểm soát được chảy máu sau sinh.
- Thiếu oxy hoặc ngạt thai, sinh non do mất máu hoặc can thiệp sớm.
- Thai chậm phát triển trong tử cung (IUGR).
- Tăng nguy cơ nhau tiền đạo lặp lại trong các lần mang thai sau.
Một nghiên cứu tại Trung tâm Việt Nam cho thấy khi nhau tiền đạo kết hợp với hội chứng xâm lấn nhau (placenta accreta), nguy cơ biến chứng và nhu cầu can thiệp phức tạp tăng cao.
6. Quản lý và điều trị nhau tiền đạo
Quản lý nhau tiền đạo yêu cầu cân bằng giữa lợi ích của mẹ và thai nhi, tùy thuộc vào tuổi thai, số lượng máu chảy, vị trí nhau và tình trạng sức khỏe mẹ.
6.1 Quản lý nội khoa, theo dõi khi xuất huyết nhẹ
- Nghỉ ngơi tại giường hoặc hạn chế hoạt động mạnh.
- Nhập viện để theo dõi, sẵn sàng can thiệp khi cần.
- Theo dõi tình trạng tim thai và dấu hiệu mất máu.
- Truyền máu, dịch, hỗ trợ chức năng nếu cần.
- Dùng thuốc corticoid để tăng trưởng phổi cho thai nhi nếu dự định sinh non.
6.2 Sinh mổ kế hoạch đúng thời điểm
- Khi tuổi thai đủ, thường là 36 – 37 tuần hoặc sớm hơn nếu xuất huyết.
- Thực hiện tại bệnh viện có khả năng kiểm soát chảy máu – có ngân hàng máu, bác sĩ sản khoa cao cấp, gây mê – hồi sức.
- Kỹ thuật phẫu thuật phải chuẩn bị sẵn phương án kiểm soát mạch máu, can thiệp cắt tử cung nếu cần.
- Với trường hợp xuất huyết cấp, mổ cấp cứu là lựa chọn bắt buộc.
6.3 Phương pháp bảo tồn tử cung nếu có yêu cầu
- Trong trường hợp người mẹ mong muốn giữ tử cung và điều kiện thuận lợi (xâm lấn nhau nhẹ, huyết động ổn định):
- Can thiệp kỹ thuật giảm dòng máu tử cung, thắt mạch, bóng tắc mạch.
- Phẫu thuật theo kỹ thuật cắt lọc tổ chức nhau + khâu lại thành tử cung.
- Kỹ thuật MOSCUS (modified one-step conservative uterine surgery) đã được dùng nhằm bảo tồn tử cung trong trường hợp xâm lấn nhau.
6.4 Theo dõi trước, trong và sau sinh
- Theo dõi chặt chẽ mẹ và thai nhi qua siêu âm định kỳ, xét nghiệm.
- Chuẩn bị sẵn máu, thiết bị hồi sức tại phòng sinh.
- Sau sinh cần theo dõi xuất huyết, chức năng hồi phục tử cung, và theo dõi khám sản phụ khoa sau đó.
7. Phòng ngừa nhau tiền đạo trong các lần mang thai sau
- Một số cách giúp giảm nguy cơ tái phát:
- Hạn chế mổ lấy thai, nếu mổ thì kỹ thuật mổ an toàn.
- Tránh can thiệp tử cung không cần thiết như nạo phá thai nhiều lần.
- Kiểm soát các yếu tố nguy cơ như hút thuốc, điều trị viêm nhiễm vùng sinh dục.
- Theo dõi sớm vị trí nhau sau tuần thai sớm để phát hiện sớm nhau bám thấp.
8. Những câu hỏi thường gặp về nhau tiền đạo
1. Nhau tiền đạo có thể tự khỏi không?
Trong một số trường hợp nhau bám thấp (low-lying placenta) phát hiện sớm, nhau có thể “bạt lên” khi tử cung lớn dần, chuyển vị trí an toàn. Tuy nhiên nếu đã che cổ tử cung, khả năng tự khỏi rất thấp.
2. Nhau tiền đạo nhất định phải mổ lấy thai?
Hầu hết trường hợp nhau tiền đạo toàn phần hoặc bán phần đều cần mổ lấy thai để tránh xuất huyết khi chuyển dạ. Việc sinh ngả âm đạo thường không an toàn.
3. Sinh non có liên quan với nhau tiền đạo?
Có. Vì nguy cơ xuất huyết hoặc các biến chứng buộc bác sĩ phải can thiệp sinh non để bảo vệ mẹ và thai.
4 Nhau tiền đạo ảnh hưởng đến khả năng sinh con sau này không?
Nếu điều trị tốt, mẹ vẫn có thể mang thai tiếp, nhưng nguy cơ nhau tiền đạo tái phát cao hơn và cần theo dõi chặt chẽ.
5. Khi nào phải nhập viện khi có nhau tiền đạo?
Khi có xuất huyết âm đạo, đau bụng, mệt lả, hoặc khi thai lớn cần theo dõi chặt chẽ. Nhập viện sớm giúp can thiệp kịp thời nếu có biến chứng.
Khi quản lý nhau tiền đạo, kỹ năng đội ngũ bác sĩ sản khoa, gây mê, hồi sức quyết định rất lớn đến mức độ an toàn và khả năng bảo tồn tử cung.
Cơ sở phải có ngân hàng máu, phòng mổ hiện đại, máy theo dõi thai và bác sĩ can thiệp mạch máu để xử lý nhanh nếu có xuất huyết.
Cơ sở cần áp dụng tiêu chuẩn vô khuẩn cao, siêu âm và MRI chẩn đoán chính xác, có protocol xử lý biến chứng đã được chứng minh.
Nếu ba mẹ hoặc người thân mang thai và được chẩn đoán nhau tiền đạo hoặc có dấu hiệu xuất huyết trong thai kỳ, đừng chủ quan!
- Đặt lịch khám và quản lý thai kỳ tại Bệnh Viện Hỗ Trợ Sinh Sản & Nam Học Sài Gòn để được đội ngũ bác sĩ chuyên khoa giàu kinh nghiệm, theo dõi sát sao để đảm bảo an toàn cho mẹ và bé.
- Liên hệ ngay để được tư vấn và hỗ trợ trong suốt thai kỳ.
